Қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі палиндромия құбылысы

Палиндром – грек тіліндегі «палин» - «артқа» және «дромос» - «жүгіру» сөздерінен шыққан екі бағытта да оқылып, мағына беретін сөз немесе мәтін. Жекелеген палиндромдық сөзтіркестер ежелгі заманнан бері белгілі болған және адамдар оларда сиқир күш бар деп сенген.

Алғашқы авторлық палиндромдар Орта ғасырларда пайда бола бастаған деген тұжырымдар бар. Орыс әдебиетінде Гаврила Державиннің «Я иду съ мечем судия» палиндромы туралы нақты мәлімет бар. Сонымен қатар, ақын Афанасий Феттің «А роза упала на лапу Азора» палиндромы белгілі балалар жазушысы Алексей Толстойдың «Алтын кілт, немесе Буратиноның бастан кешкен оқиғалары» кітабының арқасында барша жұртқа кеңінен танымал болды.

Палиндромдардың негізгі екі түрі бар.

1.      Амбинимдер.

2.      Ретронимдер.

Амбиним деп екі бағытта да бірдей оқылатын сөздерді айтамыз. Мысалы:

   Ретроним деп бір бағытта бір мағына, қарсы бағытта басқа мағына беретін сөздер мен сөзтіркестерді айтамыз.Мысалы:

Палиндромдарды кез келген тілде көптеп табуға болады. Палиндромдар, тіпті, халықтық ауыз әдебиетінің ажыратылмас бөлігі болып саналады. Сондықтан, бірнеше ғасырлар бұрын пайда болған палиндромдарға еш таң қалуға болмайды.

Өкінішке қарай, бұл сөз зерттеуге алған орыс және ағылшын тілдеріне ғана қатысты екенін ашық мойындауымыз қажет. Ал қазақ тіліне келер болсақ, қазақша палиндромдарды зерттеп, не болмаса оларды ойлап тапқан тұлғалар жайлы мәліметті еш жерде жоқтың қасы деуге болады.

Демек, палиндромия тақырыбы әлі өз зерттеушісін күтіп, талай құпия мен жаңалықтарды жасырып жатқан салалардың бірі.

Палиндромдарға қатысты қызықты мәліметтерге келер болсақ, орыс тіліндегі әзірге табылған ең ұзақ палиндром сөз – НАВОРОВАН (9 әріптен тұрады), ал фин тіліндегі екі сөзден әзірше еш сөз аса алмай тұр. Олардың әрқайсысы 25 әріптен тұрады:

және